Trong ngành nuôi trồng thủy sản nói chung và nuôi tôm nói riêng, tảo là một mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn tự nhiên và giữ vai trò như hệ thống lọc sinh học vô cùng quan trọng giúp cân bằng các yếu tố môi trường trong ao nuôi. Tuy nhiên, trong ao nuôi tôm tảo xuất hiện quá mức sẽ gây biến động môi trường nước, ảnh hưởng đến sức khỏe của tôm.
Những tác hại của tảo độc
Tảo độc là các loại tảo gây ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến động vật thủy sản như: tảo lam, tảo giáp, tảo mắt… Các loại tảo này thường tiết ra độc tố gây hoại tử gan tôm, đồng thời ảnh hưởng đến chất lượng nước nuôi tôm, làm tôm mẫn cảm với các tác nhân gây bệnh. Tảo lam là dạng tảo có kích thước lớn, chiều dài đến vài milimet; khi xuất hiện nhiều trong ao, quan sát bằng mắt thường thấy ao có màu xanh đậm, xanh nước sơn, nổi váng xanh trên mặt; khi trời nắng gắt thì nổi thành từng đám trên mặt nước và phía cuối gió; lúc này có thể nhận diện được tảo lam dạng sợi hay dạng hạt dễ dàng. Khi tảo lam xuất hiện nhiều trong ao, sẽ làm cho tôm có mùi hôi, tắc nghẽn mang do tảo thải ra chất nhờn ở màng tế bào; hay tôm bị phân trắng do tảo trong đường ruột tôm chưa được tiêu hóa. Tảo lam dạng hạt và sợi đều độc như nhau, nhưng dạng sợi thường độc hơn do vướng vào mang tôm và tôm cũng thường ăn phải nhưng không tiêu hóa được. Ngoài việc gây ra các tình trạng trên, tảo lam còn có thể gây bệnh cho cá, đặc biệt những loại cá ăn lọc như cá mè trắng, mè hoa, các loại nhuyễn thể, giáp xác và cho cả con người nếu ăn phải. Đối với tảo mắt khi tảo mắt phát triển thì nước ao có màu nâu đen, xanh rau má; Tảo mắt di chuyển nhanh trong nước nhờ có lông roi nằm ở đầu trước cơ thể đơn bào có điểm mắt màu đỏ. Tảo mắt xuất hiện trong ao nuôi báo hiệu ao bắt đầu nhiễm bẩn, trong nuôi thâm canh là do thức ăn dư thừa nhiều, với các mô hình ít cho ăn, khi xuất hiện nhóm tảo này là do nguồn nước bị ô nhiễm hoặc nền đáy đã nhiễm bẩn từ trước. Tảo mắt cũng phát triển tốt trong điều kiện ao có nhiều hữu cơ, từ đó ảnh hưởng đến hàm lượng ôxy hòa tan trong ao, nhiễm bẩn môi trường ao nuôi; khi tảo phát triển với số lượng lớn, mật độ cao thì nước ao nuôi sẽ có màu xanh rau má, một số trường hợp màu nâu đen.
Còn tảo giáp, khi tảo giáp phát triển với mật độ cao trong ao, nước sẽ có màu nâu đỏ, mặt nước xuất hiện nhiều váng nâu đỏ. Tôm không tiêu hóa được loại tảo này do chúng có vách tế bào cứng, một số trường hợp tôm bị tắc nghẽn đường ruột hoặc bị đứt đoạn khi có quá nhiều tế bào tảo giáp trong ruột. Tác hại nữa của tảo giáp đó là tôm bị nổi đầu về đêm và sáng sớm do thiếu ôxy trong nước và nước bị phát sáng ảnh hưởng đến tập tính sống của tôm nuôi.
Nguyên nhân và giải pháp khắc phục
Nguyên nhân chính làm tảo phát triển mạnh, là do quản lý thức ăn không tốt làm thức ăn dư tích lũy xuống nền đáy; Phân tôm trong suốt vụ nuôi; Nền đáy dơ bẩn do không cải tạo ao kỹ. Hay do thời tiết thay đổi thất thường nắng nóng hoặc mưa kéo dài. Mưa kéo dài làm độ mặn trong ao giảm nhanh và phân tầng mặt nước tạo điều kiện cho tảo lam phát triển. Khi thời tiết nắng nóng kéo dài kèm theo những cơn mưa giông đột ngột làm các yếu tố môi trường trong ao nuôi thay đổi, quá trình phân hủy mùn bã hữu cơ tăng sinh ra nhiều chất dinh dưỡng tạo điều kiện cho tảo có hại trong ao phát triển.
Trước tình trạng trên, người nuôi cần có các giải pháp khắc phục và phòng ngừa tảo độc trong ao nuôi tôm. Tảo muốn phát triển thì phải có dinh dưỡng và ánh sáng, giảm chất dinh dưỡng trong nước là biện pháp để hạn chế tảo phát triển quá mức, muốn tảo không phát triển, thông thường một số biện pháp sử dụng như: Vớt xác tảo, trường hợp nếu ao lắng đã được xử lý nước nên thay nước để giảm mật độ tảo. Đồng thời, cần kiểm soát thức ăn không cho ăn dư và xử lý tảo bằng men vi sinh với mật đường ủ 3 – 6 giờ đánh vào ban đêm. Kết hợp việc cắt tảo bằng vôi đêm với liều lượng cho phép <20 kg/1.000 m3 nước sau khi dánh vôi sử dụng kèm zeolite 20 kg/1.000 m3 và hút bùn, xiphong đáy thường xuyên và sử sụng chất diệt tảo có gốc CuSO4. Riêng với tảo lam áp dụng biện pháp tăng độ mặn cho nước ao bằng việc cấp thêm nước hoặc bổ sung muối 10 kg/1.000 m3 treo ở đầu cánh quạt. Cùng đó, thả ghép cá rô phi với tôm trong ao. Cá rô phi thường sống ở tầng nước giữa và tầng đáy và có thể tiêu hóa 30 – 60% đạm trong tảo, đặc biệt là các loại tảo lam, tảo lục giúp ổn định chất lượng nước.
Ngoài ra, có các biệm pháp phòng ngừa như: tảo lam người nuôi không nên tạo màu nước ao nuôi tôm bằng phân lân. Trước khi thả giống nên xử lý ao thật kỹ, diệt tảo lam có sẵn trong đất đáy và quanh bờ ao nuôi, tránh việc lấy nước ở những nguồn có lượng tảo đang nở hoa. Đông thời, thường xuyên dùng dây xích kéo đáy ao nuôi để giải phóng khí Nitơ tích tụ, không cho tảo lam có điều kiện phát triển mạnh. Nên quan sát ao nuôi hàng ngày để phát hiện sớm nhất sự xuất hiện của tảo lam. Khi đó việc xử lý sẽ trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn. Đối với tảo giáp, người nuôi tránh lấy nước để nuôi tôm trong giai đoạn tảo nở hoa đỏ từ các nguồn nước ở lân cận. Không thay nước ao nếu nguồn nước gần kề có hiện tượng tảo đang nở hoa. Nếu quan sát thấy nguồn nước gần kề không có hiện tượng nở hoa thì nên chọn con nước thích hợp cấp vào…
Thanh Thủy – Tổng cục thủy sản, 21/12/2018
